Posts

Showing posts from August, 2023

झाँसीकी रानीझैँ बहादुर राजेन्द्रलक्ष्मीलाई साहसीको सट्टा इतिहासकारले उताउली बनाए

Image
  BY PRAJU PANTA भारतको झाँसीकी रानीबारे पढेर उत्साहित हुने नेपालीहरूका माझ राजेन्द्रलक्ष्मी शाह भने खलनायकको रूपमा चित्रित छिन्। इतिहासकारहरूले अन्य रानीहरूभन्दा राजेन्द्रलक्ष्मीलाई केही स्थान दिएका छन्। उनीबारे पाठ्यपुस्तकमा ४ लाइन भए पनि पढ्न पाइन्छ। तर व्याख्या भने पृथ्वीनारायण शाहको ‘ राज्य एकीकरण’मा बाधा दिने महिलाको रूपमा। उनलाई बाधकको रूपमा उल्लेख गर्दागर्दै पनि इतिहासका पानामा सुरक्षित उनका बहादुरीको गाथाले उनी नेपालकी झाँसीकी रानीभन्दा कम हैनन् भन्ने पुष्टि गर्छ। तै पनि एकाथरी इतिहासकारहरूले बहादुर शाहलाई राज्य सञ्चालनको अधिकार नदिएर एकीकरण अभियानमा बाधा दिएको, पारिवारिक कलहमा अल्झाएको अनि श्रीमान्को मृत्युपछि पुरुषको सिको गर्दै सैनिक पोसाक लगाएर घोडा चढेर डुल्ने अनि प्रेमी बनाउने गरेको भन्दै उनको योगदानलाई छायामा पार्ने प्रयास गरियो। प्रयास अझै जारी छ। राजेन्द्रलक्ष्मीको शासन गर्ने स्वभाव पो थियो की? बहादुर शाहमा जस्तै राष्ट्रभक्ति भावना पो थियो की? अझ देशको सिमाना फैलाउने रहर पो थियो की? भन्ने पाटोतिर कमै इतिहासकार प्रवेश गरेका छन्। तर इतिहासका जानकारहरूले पृथ्वीनारायण ...

‘बरु ज्वाइँको थर र गोत्र बदलेर शासक बनाए तर छोरीलाई राजकाज दिएनन्’

Image
  BY PRAJU PANTA नेपालमा ११५० सालदेखि १७५० सम्म मल्लकाल रह्योल। मल्लकालमा नेपाल एकै राज्य थिएन, विभिन्न उपराज्यहरू थिए। कान्तिपुर (काठमाडौं), भादगाउँ (भक्तपुर) र पाटन (ललितपुर)गरी तीन राज्य थिए। नायकीदेवीलाई हात लिनु राज्यधिकार हात पर्नु थियो। नायकीदेवीमा धेरैको दृष्टि परेको थियो। नायकदेवीको ३ जनासँग विवाह भएको पाइन्छ। सुरूमा हरिषचन्द्रसँग उनको विवाह भयो। लडाइँ गरेर लिनु अलग कुरा नत्र राजतन्त्रकालीन समयमा राजाको उत्तरधिकारी उनका छोरा बाहेक अन्य हुने थिएनन्। त्यसमा पनि जेठो छोरा। राजाको आफ्नो छोरा नभएको खण्डमा छोरीलाई उत्तराधिकारी नबनाइ ज्वाइँलाई राजा बनाएको इतिहास पाइन्छ। नत्र छोरीको छोरा अर्थात नातीसम्म पुगेको पाइन्छ। नेपालमा विवाहको डोलाजी प्रथा नभएको होइन। केटाको जन्मघर जानु सामान्य तर श्रीमतीको जन्मघरमा घरज्वाइँ बस्नु नेपाली समाजमा अझै सहज भइसकेको छैन। तर इतिहासमा ‘घरज्वाइँ’ बस्ने पनि चलन भएको पाइन्छ। मल्लकालीन अभिलेख अनुसार वि.सं. १३०० सालमा नेपालका राजा अभय मल्ल थिए। त्यसपछि रुद्रमल्ल राजा भए। १३८३ मा ३० वर्षको उमेरमा रुद्रमल्लको मृत्यु भयो। श्रृङ्खलाको पहिलो भाग-  ‘प्रत...

धर्मदेव र मानदेवको बखान गर्ने इतिहासकारले शासनमा पोख्त रानी राज्यवतीलाई महिला भएकैले हेपे

Image
  BY PRAJU PANTA संस्कारका नाममा जिउँदै जलाइने ‘दासीहरू’, तत्कालीन शासक तृप्त भएपछि सरकारकै निर्देशनमा बेचिने ‘भोग्याहरू’, आफू अनुसार शासन चलाउन लगाएर राजालाई नै शासनबाट च्युत गर्ने भनेर करार गरिएका ‘घर भडुँवाइहरू।’  साँच्चै महिलाको दृष्टिकोणबाट यो देशको इतिहास लेखियो भने कस्तो देखिएला!  २१ औँ शताब्दी सम्मको इतिहास निर्माणमा नेपाली महिलाको भूमिका महत्वपूर्ण देखिन्छ। तर इतिहासको पाना पल्टाएर हेर्ने हो भने त्यस्तो देखिंदैन। नेपाली इतिहासको उत्खनन् नै अपूर्ण छ। जति उत्खनन् भए ती पर्याप्त छैनन्। जति भएका छन् त्यतिमा पनि महिलाको कुरा आएका छन् तर थोरै।  कार्यकारी पदमा पछि पारिए पनि, महिलाको उपस्थिति नदेखाइए पनि यो देश महिलाको कुनै योगदानबिना नै अहिलेको अवस्थासम्म आइपुग्यो होला त! धर्मदेवको मृत्यु हुँदा मानदेव सानै थिए। त्यतिबेलाको चलन अनुसार रानी सती जाने प्रथा थियो। तर मानदेवले जान नदिएकाले राज्यवती सती जानु परेन। मूर्धन्य इतिहासकारहरूका कलम महिलाको चरित्र चित्रणमा ‘हस्तक्षेप’ गरेको, रानीले राजाको ख्याल नगरेको जस्तो एक पक्षीय पाटोमा मात्र किन गयो? शासन सत्तामा ‘हस्तक्षेप’...

‘प्रतापसिंह शाहको यौनकाण्डको बखान गर्ने समाज राजेन्द्रलक्ष्मीको बहादुरी उल्लेख गर्न डराउँछ’

Image
  BY PRAJU PANTA विद्यालय तह पढ्दा राजेन्द्रलक्ष्मीबारे केही पढाइ हुन्थ्यो। उनको योगदानबारे भन्दा पनि उनले गर्दा बहादुर शाहले चाहे जति देशको सिमाना बढाउन नसकेको भनेर व्याख्या थियो। यद्यपि उनले लमजुङ अनि तनहुँ जिल्लालाई भने एकीकरण गरिन् भनेर पढाइन्थ्यो। तत्कालीन प्रधानमन्त्री जगंबहादुर एकदमै यौनपिपासु।बम्बईबाट राम्रा-राम्रा महिलाहरू मगाउने मात्रै हैन, बेलायत गएको बेला २ लाख ५०  हजार पाउण्ड तिरेर बेलायतको नामी नगरबधुसँग एक रात बिताएका रहेछन्। त्यतिबेला लाग्थ्यो राजेन्द्रलक्ष्मीलाई किन जान्ने हुन परेको होला? खुरुक्क बहादुर शाहलाई छोडिदिएको भए त भइहाल्थ्यो नि! छोराको नायबी भएर किन बस्नुपरेको? बहादुर शाह भइदिएको भए यो देशको सिमाना कहाँसम्म पुग्थ्यो होला? भारत भन्दा ठूलै पो हुन्थ्यौँ कि? यति सोच्दा पनि मनमा लाग्थ्यो भारतमा झाँसीकी रानीले लडाइँ लड्न सक्ने हाम्रो देशमा चाहिँ कुनै रानीले लडाइँको नेतृत्व गर्न किन नसकेको होला? नेपाली महिलाको पनि यस्तै इतिहास भइदिए कति गजब हुन्थ्यो भन्ने त लाग्थ्यो नै। अनि कहिलेकाही राजेन्द्रलक्ष्मीलाई झाँसीकै रानीसँग तुलना पनि गर्थेँ म। उनीबारे मात्...